Gallasowie i Clam-Gallasowie – arystokracja północnych Czech
Miłośnikom Gór Izerskich, zwłaszcza osobom wędrującym po czeskiej stronie tego pasma i odwiedzającym tamtejsze zabytki, z pewnością znany jest szlachecki ród Gallasów / Clam-Gallasów. To jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodów w monarchii czeskiej, od XVII do XX wieku władający wielkimi majątkami w północnych Czechach. Z rodziną tą związane są chętnie odwiedzane, również przez Polaków, zamki Lemberk, Grabštejn, a przede wszystkim wspaniała rezydencja we Frýdlancie, jak również pałace w Wiedniu i Pradze. Gallasowie i Clam-Gallasowie wywarli ogromny wpływ na rozwój gospodarczy Gór Izerskich, prowadząc nowoczesną gospodarkę leśną, wspierając rozwój przemysłu, zwłaszcza szklarstwa i włókiennictwa, a także zakładając uzdrowiska. Prowadzili i wspierali też działalność religijną, charytatywną, artystyczną i kulturalną. Byli m.in. patronami klasztoru franciszkanów i sanktuarium w Hejnicach, współzałożycielami czeskiego Muzeum Narodowego, Narodowego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Czechach oraz praskiego konserwatorium.
Rok 2019 daje szczególnie dużo możliwości dokładniejszego poznania dziejów tego rodu i poszczególnych jego członków, bowiem w ramach trwającego od 2011 roku projektu czeskiego Narodowego Instytutu Dziedzictwa (Národní památkový ústav) i Ministerstwa Kultury „Śladami rodów szlacheckich”, jest on poświęcony właśnie Gallasom i Clam-Gallasom, pod hasłem „Gallasowie i Clam-Gallasowie – arystokracja północnych Czech”. Z tej okazji organizowane są liczne wystawy, koncerty, wykłady oraz imprezy kulturalne w trzech wymienionych powyżej zamkach, ale również w klasztorze w Hejnicach, wojewódzkiej bibliotece naukowej w Libercu i innych miejscach związanych z życiem i działalnością rodu.
Do 30 września w hejnickim klasztorze obejrzeć można wystawę „Franz Clam-Gallas: Pocta šlechtici ducha a muži činu” (W hołdzie szlachcicowi ducha i mężowi czynu). Wystawa zawiera liczne fotografie i ciekawe opisy w językach czeskim i niemieckim.
Do 31 pażdziernika w zamku Lemberk prezentowana jest wystawa poświęcona rodzinie Clam-Gallasów i dziejom zamku w latach 1918-1945.
Od 6 września do 15 grudnia w krużganku hejnickiego klasztoru dostępna będzie wystawa fotografii dokumentujących historię i obecny stan zachowanych pozostałości grodzonych zwierzyńców, w których Gallasowie i Clam-Gallasowie hodowali zwierzynę łowną w Górach Izerskich.
W weekendy 17-18 sierpnia i 28-29 września można będzie zwiedzić należący do zamku Lemberk Ogród Bredów. Pracownica Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NPÚ) opowie o jego przeobrażeniach od XVIII do XX wieku.
19 września, 31 października, 28 listopada i 4 grudnia o godz. 18.00 w Wojewódzkiej Bibliotece Naukowej w Libercu można będzie wysłuchać otwartego wykładu o Gallasach i Clam-Gallasach oraz obiektach zabytkowych regionu libereckiego w pieczy NPÚ.
Przez cały rok można zwiedzać bazylikę Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii i dawny klasztor franciszkanów oraz kryptę grobową Gallasów i Clam-Gallasów w Hejnicach (o zwiedzanie z przewodnikiem należy pytać w recepcji ośrodka rekolekcyjnego w budynku poklasztornym).
Poza tym, w najbliższych miesiącach na turystów czekają następujące atrakcje:
W niedzielę 11 sierpnia: rowerowa wycieczka po frýdlanckich dobrach Clam-Gallasów z pracownikiem oddziału NPÚ w Sychrovie. Zbiórka o godz. 9.15 na dworcu kolejowym we Frýdlancie.
31 sierpnia: Zamkowe Przedpołudnie na zamku Lemberk, Popołudnie na zamku Frýdlant oraz Zamkowa Noc na zamku Grabštejn. W godzinach 9-13 zwiedzanie zamku Lemberk z przewodnikami w historycznych strojach. Będzie można skosztować przysmaków z czasów Clam-Gallasów, przygotowanych w „ożywionej” na czas zwiedzania zamkowej Czarnej Kuchni. Od 13.00 do 16.30 atrakcje dla wszystkich grup wiekowych będą czekać na zamku Frýdlant. Będzie można odwiedzić pracownię średniowiecznego maga, obejrzeć bajkowe przedstawienie, spróbować upieczonych w zamkowej kuchni bułeczek, a podczas zwiedzania zamku spotkać historycznych szermierzy. Od godziny 18.00 do północy zaprasza zamek Grabštejn. W ramach „kostiumowego” zwiedzania, będzie można obejrzeć odgrywane na żywo krótkie scenki z życia poszczególnych członków rodu Clam-Gallasów. Można będzie też zwiedzić z przewodnikiem zamkową kaplicę św. Barbary i wysłuchać w niej koncertu kameralnego. Do indywidualnego zwiedzania udostępnione będą zamkowe piwnice. Program obejmuje też historyczne pokazy muzyczne, taneczne i szermiercze, prezentacje narzędzi tortur, występy linoskoczków, pokazy historycznej mody oraz degustację potraw, m.in. lodów z epoki Clam-Gallasów. Na koniec na zwiedzających czeka pirotechniczna niespodzianka.
7 września, w ramach Dni Dziedzictwa Europejskiego, w kościele Znalezienia Krzyża Świętego (a przy dobrej pogodzie w przyległym ogrodzie) w Libercu odbędzie się koncert na cześć Clam-Gallasów. Do budowy kościoła, rozpoczętej w roku 1753, znacznie przyczynił się Filip Josef z Gallasów, który podarował materiał na budowę świątyni.
14 września od 10.00 do 15.00, również w ramach Dni Dziedzictwa Europejskiego – zwiedzanie zamku Grabštejn. Można będzie usłyszeć o wpływie Gallasów i Clam-Gallasów na kształt architektoniczny zamku oraz innych budowli w ich dobrach.
28 września – „Jak się gotowało i piekło u Gallasów i Clam-Gallasów” – prezentacja i degustacja codziennych i świątecznych potraw z czasów Gallasów i Clam-Gallasów, przygotowanych w zamkowej kuchni zamku Frýdlant.
Również 28 września – dzień otwarty Średniej Szkoły Zawodowej w Horkach nad Jizerou. Możliwość zwiedzenia niedostępnego na co dzień pałacu Clam-Gallasów, przyległego kościoła i pobliskiego folwarku.
28-29 września, w godz. 11.00 i 14.00 – „Śladami clam-gallasowskich przebudów” – zwiedzanie zamku Lemberk z ukazaniem przemian budowlanych będących dziełem rodu Clam-Gallasów.
2 listopada, w bazylice Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii w Hejnicach – Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta – koncert dla uczczenia pamięci o Gallasach i Clam-Gallasach.
30 listopada, 1 grudnia, 8, 14-15 i 21-22 grudnia – „Grabštejnski Adwent” – zwiedzanie zamku Grabštejn w dekoracjach bożenarodzeniowych, z przedstawieniem adwentowych i bożenarodzeniowych tradycji, zwłaszcza z epoki Gallasów i Clam-Gallasów.
7-8 grudnia na zamku Frýdlant – „Boże Narodzenie u Clam-Gallasów” – zwiedzanie wnętrz reprezentacyjnych zamku w dekoracjach bożenarodzeniowych.
7 grudnia – „Boże Narodzenie na Grabštejnie” – zwiedzanie zamku Grabštejn w adwentowej formule. Dodatkowo, częścią programu będzie popołudniowa „Czeska Msza Bożenarodzeniowa” Jakuba Jana Ryby.
Zwiedzający, który w kasie zamku Grabštejn lub Lemberk przedstawi zakupiony w 2019 roku bilet wstępu do któregoś z tych zamków lub zamku Frýdlant, otrzyma zniżkę na kolejny bilet.
Ponadto, w roku Gallasów i Clam-Gallasów, do odwiedzenia swoich obiektów zachęcają:
- liberecki ogród botaniczny, w którym można zobaczyć kamelie pochodzące ze zlikwidowanej oranżerii na zamku Frýdlant
- restauracja i pensjonat Šámalova chata w Bedřichovie v Jizerských horách, dawny dwór myśliwski Nová Louka, dzieło ostatnich Clam-Gallasów
- browar zamkowy Frýdlant, do 1945 roku własność Clam-Gallasów, który w tym roku uwarzy specjalną warkę piwa na cześć tego rodu. Do 31 sierpnia browar można zwiedzać codziennie w godzinach 11.00, 13.00, 15.00 i 17.00
- Park Klamovka w Pradze, założony przez Clam-Gallasów w XVIII wieku, dawniej ulubiony cel wycieczek Prażan. Jedną z budowli tworzących parkową kompozycję jest dzisiejsza Zahradní restaurace.
- Pałac Rokytnice v Orlických horách z wystawą poświęconą Clam-Gallasom, związanym przez małżeństwo z rokytnickimi Nostitzami. Do września wystawę można oglądać w soboty od 14.00-18.00.
Zwieńczeniem całego projektu będzie wystawa „Sprawiedliwość bez bojaźni: Gallasowie i Clam-Gallasowie w Czechach” (Spravedlnost bez bázně: Gallasové a Clam-Gallasové v Čechách), którą od 13 grudnia 2019 do 1 marca 2020 roku będzie można obejrzeć w Galerii Regionalnej (Oblastní galerie) w Libercu. Odwiedzający będą mogli zapoznać się z dziejami rodziny od Matyáša Gallasa (1588-1647) do siedmiu córek Franza Clam-Gallasa (1854-1930), ostatniego męskiego przedstawiciela rodu. Można będzie wejrzeć w ich życie prywatne i poznać działalność polityczną, wojskową, dyplomatyczną, gospodarczą, charytatywną, teatralną, muzyczną, artystyczną oraz sposoby zarządzania majątkiem i wpływ na rozwój regionu. Będzie można zobaczyć rodzinne portrety, przedmioty codziennego użytku i meble z rodzinnych rezydencji, a także zapoznać się ze śladami obecności i działalności członków rodu, na które można natknąć się mieszkając w regionie lub po nim podróżując. Publiczny wernisaż wystawy odbędzie się 12 grudnia o godzinie 17.30.