Kolejna strata wojenna wraca do Wrocławia!
Dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego do Muzeum Narodowego we Wrocławiu powrócił zaginiony w czasie II wojny światowej obraz Antona Graffa „Autoportret w wieku 72 lat” z 1808 r. Przekazały go Polsce władze szwajcarskiego miasta Winterthur.
Dzieło przed wojną znajdowało się w zbiorach Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu (Schlesische Museum der Bildenden Künste). Zakupione zostało w 1937 r. od berlińskiego marszanda Karla Haberstocka (1878–1956), członka partii nazistowskiej. Wcześniej pokazywane było w SMdBK na czasowej ekspozycji Antona Graffa i zdobiło okładkę towarzyszącego mu katalogu. W 1939 r. dyrekcja muzeum wpisała je na listę najważniejszych dzieł, które powinny zostać zabezpieczone w momencie zagrożenia działaniami wojennymi, a w 1942 r. obraz trafił na listę ewakuacyjną dzieł przewożonych do składnicy muzealnej w Kamieńcu Ząbkowickim. Następnie ślad po nim zaginął.
„Autoportret w wieku 72 lat” Antona Graffa jest jednym z około 100 portretów własnych namalowanych przez artystę. Dokumentują one proces jego dojrzewania i starzenia się.
„Przekazany do naszych zbiorów autoportret charakteryzuje się głębią psychologiczną, dużą starannością i dostojeństwem prezentacji. Widać tu szczególny typ intymności i wierności w odtwarzaniu cech anatomicznych i fizjologicznych” – mówi dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor MNWr. Szczególną wartość stanowi to, że artysta przedstawił się jako przedstawiciel profesji malarskiej z typowymi atrybutami malarza: pędzlem i paletą malarską. »Autoportret w wieku 72 lat« Antona Graffa to wysokiej klasy dzieło, które będzie ozdobą naszej kolekcji i trafi na wystawę stałą »Sztuka europejska XV–XX w.«”.
Miasto Winterthur kupiło obraz w 1986 r. od handlarza dzieł sztuki. Po otrzymaniu informacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, że jest to polska strata wojenna, która powinna zostać zwrócona, zlecone zostały badania w tej sprawie. Kiedy potwierdziły pochodzenie zabytku, władze miasta zdecydowały o zwróceniu dzieła Polsce i Wrocławiowi.
Obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się jedno dzieło Antona Graffa – jest nim portret królewskiego szambelana saskiego i dyrektora urzędu podatkowego Georga Heinricha von Carlowitz. Jednak w przedwojennych zbiorach muzealnych miasta Breslau były jeszcze co najmniej cztery wybitne jego kreacje, a mianowicie portrety poety Christiana Fürchtegotta Gellerta i burmistrza Budziszyna Gottloba Augusta Heringa (obecnie w Staatliche Museen w Berlinie), Friedricha Antona barona von Heynitz vel Heinitz (obecnie Gemäldegalerie w Dreźnie) i śląskiego filozofa i pisarza Christiana Garve (obecne miejsce przechowywania nieznane). Strata w 1945 r. dzieł muzealnych Antona Graffa jest tym boleśniejsza, gdyż utracone zostały w wyniku działań wojennych i okresie krótko po zakończeniu wojny także inne wybitne dzieła tego artysty, które znajdowały się w przedwojennych prywatnych kolekcjach śląskiej szlachty i magnaterii. Obecnie stanowią część kolekcji m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie, Zamku Charlottenburg w Berlinie i Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze.
* * *
Anton Graff (1736–1813) urodził się i mieszkał w Winterthurze, tu też rozpoczął naukę malarstwa. W dobie klasycyzmu stał się jednym z najwybitniejszych niemieckich portrecistów. Po pobycie w Augsburgu i nauce w warsztacie grafika Johanna Jacoba Haida przeniósł się do Drezna, gdzie odniósł zawodowy i artystyczny sukces jako nadworny portrecista elektora Saksonii i wykładowca tamtejszej Akademii Sztuki. W swoich dziełach daleko wykraczał poza rejestrację fizjonomii malowanych postaci, dążył do tego, by ich podobizny wyróżniała także głębia psychologiczna, jednostkowy charakter i cechy duchowe. Stworzył blisko 2 tysiące portretów reprezentantów sfer dworskich oraz mieszczańskich, upamiętniał dyplomatów, muzyków, poetów i filozofów doby oświecenia, klasyki weimarskiej i wczesnego romantyzmu. Wśród portretowanych znaleźli się również reprezentanci polskiej arystokracji. W późniejszym okresie twórczości poświęcał się także malowaniu pejzaży. Dzisiaj jego dzieła można podziwiać w licznych muzeach światowych, m.in. Galerii Drezdeńskiej, Domu i Muzeum Goethego we Frankfurcie nad Menem oraz Muzeum im. Oskara Reinharta w rodzinnym mieście Winterthur.