Petronimia Bażynowych Skał: Skały Nagórne

Petronimia Bażynowych Skał w Karkonoszach
część 3: Skały Nagórne

     Skały Nagórne ciągną się  wzdłuż nasady Hutniczego Grzbietu od Ścieżki nad Reglami aż po linię Szadych Krzyn, Wiszącej i Bedlnej i stanowią najwyższą część Bażynowych Skał. Od wsch. i SE, podcina grzbiet Kozacka Dolina tworząc wyraźny załom stokowy, nad którym wyrastają zgrupowania skalne Wiszącej, Wielkiego Rupu i Wysoczyńca. Od zach. grzbiet opada łagodniej w stronę Hutniczego Dołu i Piotrówki. Najbliżej Piotrówki jest Marcha w odległ. 250 m, a najbliżej granicy państwa stoi Bedlna w odległ. prawie 415 m. Od Skrytego po Wiszącą teren wznosi się jednostajnie na odcinku 450 m, zaledwie o 50 m. Z monotonii wyłamuje się jedynie wzniesienie Wyszogórki oddzielone  Pustym Siodłem od Skorpiona u stóp Obłej Opoki. Od Ścieżki pod Reglami prowadzi po zach. stronie skał Nagórny Dukt o dług. 500 m.


Skały Nagórne (szkic)

     Skały Nagórne rozciągają się w terenie w zasadzie odkrytym, tylko Skryte, Ostanek, Rozpukadło i Chynek są zalesione. Cały kompleks skalny leży na obszarze KPN i w 2013 r. został odcięty dla turystyki górskiej z uwagi na ochronę cietrzewi. Zlikwidowano szlak zielony przebiegający Ścieżką nad Reglami z Piotrówki przez Hutniczy Grzbiet do Sudeckiej Drogi i poprowadzono go górą -  razem z czerwonym GSS -  przez Karkonoskie Siodło, Ptasi Kamień aż na Przeł. Karkonoską. Ponieważ zablokowano również dojście Rudnicką Ścieżką pod Narożną to faktycznie uniemożliwionono dojścia na Skały Nagórne. Trudno powiedzieć jak długo potrwa ta sytuacja, ponieważ z pięćdziesięcioletniego doświadczenia chodzenia po Karkonoszach wiem, że najtrwalsze są tutaj rozwiązania tymczasowe (przykłady zamkniętych: Grzędy w 1962 r. i Śnieżnych Kotłów w 2006 r. są wymowne).

     Tak, czy inaczej wejście na Skały Nagórne wymaga zgody Dyrekcji KPN. Nie ukrywam, że ta właśnie część Bażynowych Skał jest najpiękniejsza. Publikując niniejszy tekst staram się uzmysłowić CZEGO nas pozbawiono na rzecz swoiście pojmowanej ochrony przyrody. Bażynowe Skały są unikatowym kompleksem skalnym bez precedensu w całych Sudetach. Na Hutniczym Grzbiecie na odcinku 1550 m wyrastają 92 nazwane skały w tym 3 zgrupowania skalne i 3 rumowiska. Pół wieku temu, autor nazwy skał Tadeusz Steć widział ich zaledwie 20. Nazwa ich najwyższej części pochodzi od przymiotnika nagórny – położony na górze, górujący w antonimii do nadolny. Na Skały Nagórne składa się 35 nazwanych obiektów w tym jedno zgrupowanie skalne i jedno rumowisko, poza tym cztery inne nazwy związane z tym kompleksem.

 

53. SKRYTE – Niewysokie skały w postaci dwóch nałożonych na siebie płyt na wys. 1150 m w odległ. ok. 60 m na NW od Pyszałka i 30 m na zach. od Nagórnego Duktu. Od skał w kierunku pn. ciągnie się pas gruzu i rumoszu aż po Ścieżkę nad Reglami. Nazwa z przedrostkiem –s od kryć, co z psł. †kry-ti – kładąc coś na coś zasłaniać, czynić niewidocznym. Skała jest niewidoczna ponieważ zasłania ją las.
     Stanisław Rospond. Pogadanki o śląskim nazewnictwie, 1969 r.: „Wyraz kąt o pierwotnym znaczeniu ‘licha chałupa’, por. gwar. kuca, dawne zachodniosłow. kąt-ina (pol. kącina, mylnie gontyna = bożnica pogańska), jest widoczny w bogatej frazeologii staropolskiej i nowopolskiej: człowiek stateczny w kąt ( = skryte, ustronne miejsce), siedź w kącie ujrzą cię, w kącie leży pani ( = w połogu) itp.” Petronim o motywacji topograficznej.

54. ZULUS – Skała na wys. 1166 m sąsiadująca od NE z Trójpalczastą. Jest ostatnią na SW wysuniętą skałą w murze o dług. 26 m, który tworzą trzy skały poczynając od Pyszałka. Wyróżnia się charakterystycznym ustawieniem; prostopadle do frontu muru. Stoi w odległ. 40 m  na NNE od Lwów i 37 m na SSE od Turonia. Nazwa pochodzi od kształtu skały, którym jest zniekształcony profil głowy murzyna i dlatego odniesienie nazwy do przedstawiciela ludów Nguri mówiącego językiem zulu z rodziny Bantu w Rep. Płd. Afryki. Nazwa etniczna została spopularyzowana w Polsce dzięki serialowi telewizyjnemu Zulus Czaka (Shaka Zulu) w reżyserii Williama C. Faure, który zrealizowany w 1986 r. został pokazany u nas już wiosną 1987 r. Była to adaptacja powieści Joshua Sinclaira pod tym samym tytułem. Petronim o motywacji osobowej (etnicznej).

55. TRÓJPALCZASTA – Skała pomiędzy Zulusem i Pyszałkiem w środku muru o dług. 26 m, który tworzą te skały. Kształtem przypomina trzy wzniesione do góry środkowe palce dłoni. Zrost liczebnika z przymiotnikiem: mająca trzy palce. Od troje – trzy osoby z psł. †trojƅ. Liczebnik mnożny. Jan z Szamotuł. Kazania o Maryi Pannie czystej (1506 – 18 r.). Wtore rozumiej o jej barwie, iż troja barwa była rozumiana na ciele: pierwą bierzą z skory, wtorą z włos, trzecią z oczu. Poza tym: roślina skalnica trójpalczasta (Saxifraga tridactylites), ptak mewa trójpalczasta (Rissa tridactyla), oraz jaszczurka ostajnica trójpalczasta (Chalcides chalcides). Petronim o motywacji topograficznej.

56. PYSZAŁEK – Pierwsza pn. skała w sąsiedztwie Trójpalczastej w murze trzech skał o dług. 26 m. Wyróżnia się charakterystycznym kształtem: puchata na dole i od połowy zwężająca się ku górze, co robi wrażenie wyniosłej postaci. Rutenizm z ukr. pyszałok – wyniosły, zarozumiały, butny, próżny. W Polsce od XVIII-2 w. Psalm 137, 6; Pan, który jest wysoko, patrzy łaskawie na pokornego, pyszałka zaś dostrzega z daleka. Petronim o motywacji osobowej (pejoratywnej).

57. OSTANEK – Skała w odległ. 18 m na NE od Pyszałka i 10 m na SW od Rozpukadła. Nowotwór od dial. ostany – zostawiony, stąd ostanek jako pozostała reszta. Również jako nazwa osobowa. Relikt skalnego górotworu, który nie uległ erozji i pozostał. Kazania Świętokrzyskie; Kazanie na dzień Bożego Narodzenia: a jakokoli to grzeszny człowiek uczyni, tako nagle sirce jego jemu doradzi, iżby grzecha ostał, swojich grzechow sirdecznie żałował... (XIV w.). Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

58. ROZPUKADŁO – Skała w postaci kilku mniejszych skałek i odłamów na przestrzeni 18 m. Najbardziej wysunięta na NE w odległ. 35 m na SSW od Małego Rupu i 12 m na zach. od Ścieżki nad Reglami. Nowotwór derywowany od apelatywu pukać tj. pękać i rozpadać się z przedrostkiem –roz i sufiksem typowym dla narzędzi i urządzeń (ciągadło, imadło, motowidło, kadzidło itp.). Rozpuk, dawniej rozpęknięcie, dzisiaj tylko we frazeologiźmie: śmiać się do rozpuku. Teofil Lenartowicz Ziemia polska w pieśni. Wiecznie to samo; Ja siedzę pod lipą odwieczną, schyloną│Co ledwie że w pączki rozpuka:│i słucham, jak w lesie pod sosny koroną│Kukułka wciąż kuka i kuka. Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

59. MALUTKA – Skała o charakterystycznym kształcie półstożka od strony NW. Stoi przy ścieżce do Chynka na wys. 1148 m w odległ. 14 m na SE od Rozpukadła. Nazwa w relacji do przym. mały tj. mający niewielkie rozmiary, młody, niewyrosły, trwający krótko, który jest nazwą ogólnosłowiańską. Od psł. †malƅ, a to z ie. *(s)melo – mały. Malutka jest ekspresywnym zdrobnieniem przym. mały. Piosenka zespołu Ich Troje A wszystko to...bo Ciebie kocham: Czy wiesz malutka może jak Ciebie mi brak│czy czujesz to co ja, gdy jestem sam? Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

60. CHYNEK – Skała na stokowej krawędzi Hutniczego Grzbietu na wsch. stromym zboczu porośnietym świerkiem w odległ. 14 m od Malutkiej. Wychyla się z lasu swoją zach. stroną od czego nazwa odczasownikowa: chynąć – nachylić się, skłonić, osunąć, wynurzyć. Antologia poezji; Wiersze jak chabry w pszenicznym łanie. Słupsk 2005 r. Marcin Greczuk Strofy o wczesnej wiośnie: Zauważ, ile zieleni│już pragnie z pąków wychynąć;│jak piękny aromat ziemi│wrze niepokojem, że... musi minąć. Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

61. POŁOMNA – Płaska skała zboczowa w formie potężnej płyty pod krawędzią stokową wsch. zbocza Hutniczego Grzbietu ok. 8 m na NE od Hymelu. Nazwa derywowana od apelatywu połom – odłamany kawał czego, odłamek. Kornel Makuszyński Romantyczne i dziwne powieści Wydawnictwo literackie 1966 r.: Samym dźwiękiem imienia groził autor, że jego bohater twardy jest i w chwili stosownej kości połomić potrafi każdemu czarnemu charakterowi, którym wedle schematu był zawsze hrabia.  Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.                                                                                                      

62. HYMEL – Mała skała, tuż poniżej krawędzi stokowej wsch. zbocza Hutniczego Grzbietu ok. 30 m na SE od Strzyg. Obłym kształtem wierzchu przypomina hymel – budę płócienną mocowaną latem na wozie, aby można było w nim spać. Adaptacja fonetyczna niem. himmel – sklepienie karety lub budy powozowej. Także nazwa osobowa( tenor Brayan Hymel). Petronim  motywowany kulturowo.                                                                                                                                                                

63. SKORPION – Zgrupowanie skał pomiędzy Obłą Opoką a Zulusem o dług.20 m i szer. 22 m. W skład grupy wchodzą: Strzygi (odwłok), Lwy (zach. kleszcz), Dziwadło i Turoń (wsch. kleszcz). Na zdjeciach satelitarnych grupa przypomina kształtem skorpiona. Od tego nazwa drapieżnego pajęczaka z rzędu Skorpionos obejmującego 600 gatunków. Posiada wyraźną segmentację ciała uzbrojoną w pancerz z potężnymi kleszczami i gruczołem jadowym na zaodwłoku, zakończonym jadowym kolcem. Nazwa ze starofrancuskiego scorpion, a to z łac. scorpio i grec. skorpios. Również nazwa osobowa. Kazimierz Przerwa-Tetmajer Koniec wieku XIX: Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem? Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

64. LWY (Löwenstein, Lew) – Skała w grupie Skorpiona będąca jego zach. kleszczem. W kompleksie Skał Nagórnych jedna z dwóch mających nazwy niemieckie. Dwa wysuwające się z filaru poziome bloki skalne sprowokowały niem. nazwę Lwia Skała, od czego niepoprawna nazwa potoczna Lew, który jest groźnym ssakiem drapieżnym z rodziny kotowatych (Panthera leo). Zamieszkuje Afrykę i SW Azję. Nazwa z łac. leo, leonis co ze starogrec. leon. Opisany w 1758 r. przez Linneusza jako Felis leo. Obecna nazwa autorstwa Pococka z 1930 r. Irwin Shaw Młode lwy. Oparta na własnych wojennych doświadczeniach powieść Shawa jest poruszającym literackim obrazem wojny widzianej oczami zwykłego żołnierza. Kabaret Starszych Panów Na Ryby: ...wziąłby człowiek amunicję│eksportową śliwowicję│drzwi opatrzyłby w inskrypcję:│”przedsięwzięto ekspedycję”│na lwy’by – patrzysz samiec, więc go trrach│ a tu lwica tonie w łzach.. Petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

65. DZIWADŁO – Skała w grupie skalnej Skorpiona na wys. 1173 m między Lwami a Turoniem. Kształtem przypomina dziwaczną postać, rozciętą wzdłuż szczeliną. Dziwadło jako coś dziwacznego i niezwykłego, albo człowiek postępujący nietypowo, dziwak. Od psł. diviti, divǫ – patrzeć z podziwem, obserwować, stąd dawne dziwy – dziwaczny, niezwykły. Petronim o motywacji osobowej (nazwa przezwiskowa). Brian Patten Płatki Słonia: Przyszło mi właśnie na myśl – odpowiedział kwiat – że niezłe z ciebie dziwadło.│- Dziwadło? – zawołał słoń -  Dziwadło?│ - Owszem, dziwadło – powtórzył kwiat – Nie masz ani jednego płatka. W gruncie rzeczy nie masz nawet│zwykłego listka. Słoń zastanowił się przez chwilę.

66 . TUROŃ – Skała w grupie Skorpiona stanowiąca zakończenie jego wsch. kleszcza i najdalej wysunięta na NE. Stoi w odległ. 16 m na SEE od Lwów i 40 m na płd. od Zulusa na wys. 1172 m. Górna część skały podobna do łba baśniowego kozła, dlatego jej nazwa nawiązuje do turonia – kolędnika przebranego za rogate zwierzę. Nazwa jest derywatem od apelatywu tur – wymarły ssak (Bos primigenius) od psł. †turƅ – byk. Nazwa pochodzenia ie. z odpowiednikami w wielu językach. Dial. również turoń. Ks. Jan Twardowski Pastorałka: Dobrze być kolędnikiem, lecz tylko Turoniem│Kożuch plecy mu grzeje, gwiazda nad łbem płonie.│Dobrze być kolędnikiem, ale tylko Królem,│Ma koronę z pozłotki, ojcowską koszulę. Petronim o motywacji kulturowej.

67. STRZYGI – Duża grupa skalna w zgrupowaniu Skorpiona, pomiędzy Obłą Opoką a Zulusem. Odwłok i korpus Skorpiona stanowią Strzygi – skały o niesamowitych i fantazyjnych kształtach straszydeł. Strzyga to upiór, widmo w postaci kobiecej. W ludowych wierzeniach dusza dziecka urodzonego z zębami i wcześnie zmarłego, która przybiera różne postacie. Zapożyczenie z łac. strix, strigis – sowa, przez wł. wenec. striga. Bogusław Jeziorski Na Łysicy:  Na wyścigi pędzą strzygi, mkną przez krzaki wilkołaki...│Bladolice topielice suną chyłkiem na Łysicę.│Hop sa sa! Hop sa sa! Na łopacie wiedźma gna!... Petronim o motywacji kulturowej.

68. OBŁA  OPOKA – Skaliste pn. zbocze Wyszogórki opadające granitową pokrywą (1185 – 1176 m) ku Pustemu Siodłu i Strzygom. W górnej części opoki wyrasta stożek Szalki, a od NE kilka mniejszych skałek. Obły jako wypukły, gładki. Leksem funkcjonujący jako dwuwyrazowa struktura; zestawienie przymiotnika i rzeczownika. Wyborcza.pl 9 lipca 1998 r.  Miller Leszek. Lider SLD: Radykałowie uważają go za reprezentanta „obłej linii kompromisu”. X.Krzysztof Kluk Rzeczy kopalnych osobliwie zdatnieyszych szukanie, poznanie i zażycie. Warszawa 1782 r.: Za pierwszym wypaleniem opoka pospolicie nie bardzo kruszeie: póki więc ieszcze ciepła iest, powtarza się ogień: a czasem każe potrzeba i razy trzy to czynić. Zestawiony petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.                                                                            

69. BASTEJA – Płaska skała o średnicy 5 m i rzucie zbliżonym do serca 20 m na SEE od Szalki i w tej samej odległ. na SW od Karkonoszowych Skał. Wyrasta na wsch. skraju Obłej Opoki na wys. 1179 m opadając dwumetrową zaokrągloną ścianą do Kozackiej Doliny. Od wsch. wygląda na zniekształcony skalny postument. Basteja to niska baszta obronna w kształcie koła lub podkowy, sypana jako nasyp ziemny lub murowana, zwykle dwukondygnacjowa. Służyła jako stanowisko artylerii flankującej dostęp do kurtyn w XV i XVI w. Zapożyczenie od średniow. łac. i wł. bastia, oraz dolnoniem. bast – łyko. B.Steinborn i S.Kozak 1971 r. Złotoryja-Chojnów-Świerzawa: Przy ul. Generała Sikorskiego zachował się pokaźny odcinek zewnętrznego – jak się zdaje – pierścienia z trzema występami o charakterze bastei: dwoma półcylindrycznymi i jednym, wiekszym, prostokątnym. Petronim motywowany kulturowo.

70.  SZOLKA (Szalka) – Bardzo charakterystyczna skała wieńcząca granitowy stożek w najwyższym punkcie Obłej Opoki o wys. 1182 m. Kształtem przypomina fantazyjną cukiernicę lub sosyjerkę. Dial. nazwa śląska szolka/szalka odnosi się do cennej porcelanowej filiżanki lub cukiernicy trzymanej zwykle w kredensie na pokaz. Adapt. fonet. z niem. schale – filiżanka, czarka, łuska, skorupa. https://www.tygodnikpowszechny.pl/kultura-w-skrocie-30146 Nagroda Kościelskich. Przyznano ją Szczepanowi Twardochowi za śląską sagę „Drach”. Werdykt ogłosił sam laureat. „Jestem zaszczycony i szczęśliwy. Drach cicho pomrukuje, aż drżą szyby w oknach a szolki w byfyjach.” (Smok cicho pomrukuje, aż drżą szyby w oknach i filiżanki w kredensach). Petronim o motywacji kulturowej.

71. KARKONOSZOWE SKAŁY – Skały usytuowane na NE od Wysoczyńca, poniżej załomu stoku w NW górnej części Kozackiej Doliny. Kształtem przypominaja postać ludzką ciągnącą wór chrustu w towarzystwie niedżwiedzia. Dotychczas nie dowiedziono czy Karkonosze pochodzą od nazwy osobowej Karkonosz, czy raczej jest to nazwa ponowiona z makrooronimu Karkonosze. W czeskich a potem w niemieckich ludowych podaniach Karkonosz występował początkowo jako diabeł a potem jako duch gór (rex montanus). Nazwa osobowa o charakterze przezwiskowym: mający nos jak pień lub Krzywonos. Stąd adaptacja fonetyczna z czeskiego.  Zestawiony petronim z członem odosobowym. www.helas.cz Restauracja Helena: polecamy następujące specjały: zupa czosnkowa z szynką i serem. Karkonoszowy kociołek, karkonoskie specjaly, specjały z danielego mięsa... Zestawiony petronim o charakterze mieszanym: osobowo – topograficznym.

72. PUDELEK – Niewysoka Skała Nagórna po wsch. stronie Wysoczyńca w odległ. 8 m na NE od Wywrotki. Kształtem przypomina psa pokojowego będącego krzyżówką psa myśliwskiego i owczarka o sierści gęstej, długiej i kędzierzawej. Dawniej używany do polowań na wodne ptactwo, stąd golony w tylnej części ciała, aby nie moczył sierści.  Najsławniejszy polski pudel to Bielik, pies królewicza Zygmunta (późniejszy Zygmunt Stary), uwieczniony przez Jana Matejkę na obrazie „Podniesienie dzwonu Zygmunta”. Modelem malarza był jego własny pudel. Zdrobnienie do pudel. Adaptacja z niem. pudel-hund. Tygodnik Literacki nr 26 z 28 czerwca 1841 r. Literatura zagraniczna: Albo, pudel niesie kawał pieczeni za panem, psy inne go napadają, on broni własności pana, ale kiedy przemogli nieprzyjaciele, i pieczeń dostała się w ich obroty, tedy i on rzuca się na nią, jak na zdobycz i pożera. Petronim o motywacji topograficznej.

73.  WYWROTKA – Mała do 2 m wys. skałka  pod SE krańcem Wysoczyńca w odległ. 15 m. Posiada niezwykły kształt, który przedstawia jeźdźca spadającego z konia. Wywrotka jest substantywizacją czasow. wywrócić, co z wrócić – przybyć z powrotem, powrócić, a to z psł. †vortiti – kręcić, obracać. Kazimierz Szymeczko Wywrotka: Jadę i mam nadzieję, że kolejne zakręty wyprowadzą mnie na prostą. Chyba, że przedtem zaliczę kolejną życiową wywrotkę. Wyd. Literatura 2012 r. Petronim o motywacji kulturowej.

74.  JAGNIĄTKI – Skałki pod Wysoczyńcem w odległ. 17 m na wsch. od Wywrotki o wym. 9x7 m i wys. ponad 1 m. Nazwa w l.mn. od zdrobnienia jagniątko (XV w.) – jagnię, młody baranek lub owieczka. Jagnię z psł.*agnę, *agnęte z przyrostkiem –ęt dla młodych istot od psł. rzeczownika †agnƅ, pokrewnego z łac. agnus – jagnię, baranek. Stąd zapożyczenie z łac. agnusek na wielkanocnego baranka z wosku lub cukru. Karol Baliński Męczeństwo Zbawiciela (V. Jeruzalem) Lwów 1863 r. Do koła słychać jęki litośne│Biednych jagniątek; skargi żałośne│Mnóstwa baranków, które z okoła│Pielgrzymi wiodą tu do kościoła. Petronim o motywacji topograficznej.

75. CIETRZEWIE -  Dwie bliźniacze skałki o wym. 7x5 m pod zach. załomem stoku Kozackiej Doliny w odległ. 11 m na SE od Jagniątków i 4 m niżej. Nazwa (w l. mn.) ptaka łownego z rzędu kuraków (Lyrurus tetrix) o upierzeniu czarnym (samiec) lub rdzawym (samica) odbywającego charakterystyczne toki. Dzisiaj pod ochroną. W Karkonoszach występuje w Kowarskim Grzbiecie, w rejonie Starej Polany, oraz pomiędzy czerwonym szlakiem GSS i Ścieżką nad Reglami na odcinku od Drogi Sudeckiej do Piotrówki. Nazwa onomatopeiczna od wydawanego głosu twer-twer ,stąd gwarowe: trzetrzew. Małgorzata Strzałkowska Cietrzew: Trzódka piegży drży na wietrze,│chrzęszczą w zbożu skrzydła chrząszczy,│wrzeszczy w deszczu cietrzew w swetrze│drepcząc w kółko pośród gąszczy. Poza tym przysłowie: Lepszy wróbel w ręku niż cietrzew na sęku. Petronim mnotywowany topograficznie.

76. WYSOCZYNIEC – Najwyższa z Bażynowych Skał o wys. ok. 20 m i dług. 38 m. Stoi na granitowej kopułce Wyszogórki, niemal równolegle (9-12 m) do Ptasińca. Oglądany z Maszkary prezentuje profil diabelskiego oblicza a od NW profil błazna, wesołka. Od wsch. opada stromym urwiskiem do Kozackiej Doliny. Najłatwiejsze podejście do skały wiedzie od płd. Nazwa podkreślająca najważniejszą cechę skały jest derywatem od apelatywu wysocze tj. wysokość, skąd wysoczyzna – miejsce wysokie, wyżyna. Wbrew pozorom nie ma nic wspólnego z nazwą wsi Wysoczyn w gminie Sobienie-Jeziory w pow. Otwockim na Mazowszu.  http://www.dialektologia.uw.edu.pl Słowniki gwarowe. Halina Karaś Słowniki gwar Mazowsza dalszego: W kartotece Słownika gwar polskich PAN znajdują się natomiast słowniczki z tego regionu: Zuzałka węgrowska (ponad 6000 kartek), Wysocze ostrowskie (ponad 3000 kartek)... Nowotwór. Petronim o motywacji topograficznej.

77.  PTASINIEC – Skała Nagórna sąsiadująca na Wyszogórce z Wysoczyńcem w odległ. 9-12 m na zach. od niego w formie wysokiego muru o dług. 33 m i wys. do 9 m. W części płd. ogromne odłamy na wierzchu skały przypominają gromadę wielkich ptaków, które obsiadły skałę. Stąd nazwa od ptaszyńca – ogrodowej klatki na dzikie ptactwo (na wzór zwierzyńca). www.prusowie.pl O języku pruskim, lekcja 4. Czarownica z Augam: Ależ powstał wrzask, wszystkie kury zaczęły machać skrzydłami. Rozgdaczony wielobarwny ptasiniec. Sławko siedział na furze z rozdziawioną gębą. Petronim o motywacji topograficznej.

78.  WARTOWNIA – Skała Nagórna pomiędzy Obłą Opoką a NE krańcem Ptasińca o wys ponad 4 m. Jej górna część przypomina strażnice na murach zakładów karnych. Stąd nazwa będąca derywatem od apelatywu warta – posterunek, straż, która jest zapożyczeniem z śrniem. wart(e) – strzeżenie, pilnowanie, strażnica. Z.Nosal Piekło na świętej górze: Buntownicy wpadają do kancelarii, myszkują po wartowni, krzyczą na odrętwiałych ze strachu urzędników. Kielce 1989 r. Petronim motywowany kulturowo.

79.  TRYBUNA – Skała pod SW krańcem Ptasińca. Stoi równolegle do jego zach. ściany i przypomina wyciosaną w granicie trybunę o wym. 3,5x1,5 m. Trybuna to empora lub podwyższenie dla władz, podczas defilady lub wieców. Adaptacja fonetyczna z łac. tribuna. Günter Grass Blaszany Bębenek Gdańsk 1991 r. ...bo słychać mnie było aż po Bramę Oliwską, bo nie ustępowałem, póki mnie i dzielnym chłopcom u stóp trybuny nie udało się przy pomocy spuszczonego z uwięzi tygrysa Jimmy’ego usunąć z Łąk wszystkiego prócz stokrotek.. Petronim o motywacji kulturowej.

80. PLECAKI – Cztery, różnej wielkości potężne wanty znajdujące się na powierzchni granitowej płyty o kształcie trapezu i wys. ponad dwa metry, pomiędzy Dokiem a górną krawędzią Kozackiej Doliny  na Skałach Nagórnych. Jedna z nich do złudzenia przypomina turystyczny plecak, co ustaliło nazwę. Adaptacja leksykalna  z niem. rucksack (1920 r.).T.Apollo Metodyka oprowadzania wycieczek turystycznych. Warszawa 1986 r. Dłuższe wypoczynki to okresowe 15-20 minutowe przerwy po 1-2 godzinnym marszu, ze zdjęciem z ramion plecaków, z ewentualnym spożyciem przygotowanego uprzednio posiłku. Petronim o motywacji kulturowej.

81. DOK – Jedyna Bażynowa Skała o formie wklęsłej na Skałach Nagórnych pomiędzy Wielkim Rupem od zach. a Plecakami od wsch. o wymiarach: 11x5 m i głęb. do 2 m. Płd. ściana skały znajduje się 15 m od płd. ściany kompleksu skalnego. Adaptacja fonetyczna z ang. dock – basen portowy. Dok jako suchy lub pływający basen służy w stoczni do budowy lub remontu statków. Mirosław M.Bujko Wyspy Szerszenia: Władywostok, suchy dok w stoczni marynarki wojennej „Akademik Suchowolcew” początek 1948 r. - Sen-toku oczywiście powstał nie bez przyczyny. Petronim motywowany kulturowo.

82. WIELKI  RUP – Największy kompleks skalny na Skałach Nagórnych leżący nad górnym załomem stoku Kozackiej Doliny, pomiędzy Ślimakiem a Oszcządkami i Wysoczyńcem. W skład kompleksu wchodzą również Dok i Plecaki. Dług. skały w ekspozycji zach. wynosi 37 m, przy szer. 11 m i wys. do 3,5 m. Odspojona pn. część skały posiada wym. 10x5 m. Poniżej od zach. mały murek Marchy, a od wsch. zapadlisko Doku. Od SW i płd. ponad dwumetrowej wys. skalny postument, na którym stoją Plecaki, ciągnący się od wsch. wzdłuż górnej krawędzi Kozackiej Doliny. Nazwa relacyjna, również antonimiczna do Małego Rupu nawiązuje do stpl. robaka. Wg.Brücknera rup,rupie to glisty, robaki. Skała kształtem przypomina wielką larwę pełznącą w kierunku pn. Ezop: Każdy ma swe rupie. Zestawiony petronim o motywacji topograficznej.

83. MARCHA – Mała Skała Nagórna w formie równoległego murku do pn. części Wielkiego Rupu po jego zach. stronie o wym. 10x2,5 m i wys. do 2,5 m. Wcześniej (XV w.) zwierzęca padlina, ścierwo, później tylko wychudła szkapa. Adaptacja leksykalna ze st-g- nm. marh, marah – koń. Wyjątki z ksiąg Exodus i Leviticus. Rękopis Ossolineum we Wrocławiu nr 50 (koniec XV w.): Ale wiedział li pan tego wołu, iż obyczajnie bodł, a nie zawarł go, tedy da wołu za wołu, a marchę sobie weźmie. Petronim o motywacji topograficznej.

84. ŚLIMAK – Charakterystyczna grupa Skał Nagórnych wyrastająca z granitowego wzgórka w odległ. 41 m na SW od płd. ściany Wielkiego Rupu, oraz 34 m na SE od Oszcządków. Kształtem przypomina ślimaka zwróconego na zach. Wymiary owalnego wzgórka: 24x16 m, a skał 17x7 m. Wys. ok. 5 m. Federico Garcia Lorca Książka wierszy. Przygody wędrowniczka: A tymczasem ślimak niczym panisko na ścieżce niedostrzegalny, patrzy i pejzaż kontempluje. Natury spokój przecudny, boski i niepomierny daje mu moc i wiarę:  Petronim o motywacji topograficznej.

85. OSZCZĄDKI – Zespół pięciu Skał Nagórnych różnej wielkości, z których cztery przylegają od płd. do Wiszącej z ekspozycją pn. Ostatnia już na zboczu Kozackiej Doliny na NE od pozostałych. Stąd stpl. oszcządki – resztki czegoś. Potocznie używana nazwa: szczątki. Stefan Żeromski Wierna Rzeka: Dwaj jej synowie przepadli w tym powstaniu. Jednego tak rozsiekano, że szczątków nie znalazła. Petronim o motywacji topograficznej.

86. WISZĄCA (Hӓngestein, Wisząca Skała) – Charakterystyczna skała  na załomie stokowym Kozackiej Doliny w odległ. 64 m na SE od Ślimaka. Zwiesza się nad dolinę na wys. 1194 m npm. Wierzch skały posiada kształt zbliżony do trójkąta o dług. 14 m i szer. 8 m. Od płd. spod skały opada do Kozackiej Doliny rumowisko Szade Krzyny o dług. ok. 75 m. Od pn. do Wiszącej  przylega zespół kilku mniejszych skał o nazwie Oszcządki. Na SW w odległ. 14 m stoi Bedlna, skalny grzyb o wys. ok. 1,5 m. Nazwa niem. jest jedną z dwóch na Skałach Nagórnych. Potoczna nazwa polska, będąca adaptacją leksykalną nazwy niem. to typowa elipsa (pominięcie członu utożsamiającego). F.A.Ossendowski Huculszczyzna: Zwołani do stai na „połudenok” , z radością spoglądają juhasi na wiszące w płóciennych szmatach okrągłe bochny bundzu i wurdy i na ściekającą z nich żętycę. Edycja faksymilowa Ossolineum z 1990 r. Petronim motywowany topograficznie.

87. SZADE KRZYNY – Rumowisko skalnych odłamków, zaliczane do Skał Nagórnych i opadające na SE spod Wiszącej po SW zboczu Kozackiej Doliny. Największe odłamy granitu w odległ. ok. 75 m od górnej krawędzi doliny. Szady to stpl. siwy, pokryty siwizną od zachsł. šadƅ   popielaty, szary, siwy. Krzyna to odrobina, okruch. AH-E w Łodzi Językoznawstwo nr 6/2012 r. Anna Arciszewska Nazewnictwo miejskie dzielnic, placów i ulic Katowic (II Cechy poznawcze nazw miejskich Katowic): Nazwy topograficzne charakteryzują teren. Niektóre przykłady: Burowiec (bury ciemnoszary o brunatnym odcieniu SJPSz I 207), Szadok (szady – siwy Brückner SEJP 538). Henryk Sienkiewicz Krzyżacy tom 1: ...Widzicie...No! dobra Ci rzecz do głowy przyszła! Że też to Duch Św. i niewiastom krzyny rozumu nie poskąpił! Zawołajże teraz dziewczynę. – Danuśka! Danuśka! – zawołała księżna. Zestawiony petronim o motywacji topograficznej.

88. BEDLNA (Bedlica) – Skała w postaci grzyba skalnego o wys. do 1.5 m na SW od Wiszącej w odległ. 14 m. Jedyna tego typu forma na Skałach Nagórnych. Nazwa derywowana od stpl. bdła, bedłka – rodzaj pospolitego grzyba, dawniej o konotacjach narkotycznych z blaszkami w dolnej części kapelusza. W Polsce liczne nazwy miejscowe i terenowe. Ks. Jan Korytkowski Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Gniezno 1883 r.: Bedleński Mikołaj z Bedlna h. Wieniawa, kanonik gnieźnieński i poznański, scholastyk wikaryusz jeneralny i officyał krakowski. Petronim o motywacji topograficznej.

 


W tym miejscu konieczne jest uzupełnienie trzech pominiętych petronimów;  Na Skałach Nadolnych:

3A. HUTNICZE SKAŁY – Zwaliska bloków skalnych na pn. krańcu powiersza Hutniczego Grzbietu po zach. stronie Akademickiej Ścieżki na wys. Wąchodnych Skał. Wyrastają ponad Węglarskim Uboczem, stanowiąc jego górną granicę w postaci progu o wys. ponad 3 m i dług. ok. 40 m. Próg na zach. kończy skałka Chyża. Nazwa relacyjna do Hutniczego Grzbietu. http://nonsensopedia.wikia.com Polska encyklopedia humoru: Hutnicze – piwo dostępne jedynie w Nowej Hucie. Na ten nektar stać każdego, kosztuje jedynie 1,80 zl. Podobno kupując ten wyrób wspierasz piłkarską reprezentację Nowej Huty. Zestawiony petronim o motywacji mieszanej: kulturowo-topograficznej. Na Skałach Pośrednich dwa obiekty wymienione w części drugiej „petronimii”, ale niewyszczególnione i jeden przy Ścieżce nad Reglami:

43A. MAŁE RUMOWISKO – Granitowe blokowisko na zach. zboczu Hutniczego Grzbietu o rozmiarach 50 x 40 m. Opada spod Foczki w kierunku Bażynowej Ścieżki, która dawniej przecinała jego dolną część. Obecnie obchodzi rumowisko od pn. i SE wychodząc na grzbiet pomiędzy Foczką i Ołtarzową. Nazwa relacyjna i antonimiczna do Wielkiego Rumowiska. Zestawiony petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

44A. WIELKIE RUMOWISKO – Granitowe blokowisko na wsch. zboczu Hutniczego Grzbietu pomiędzy Ścieżką nad Reglami a Foczka. Dzisiaj znacznie mniejsze: od Rudnicy po Krajny Dukt o szer. ok. 200 m przy dług. prostopadłej do zbocza ok. 150 m. Od pn. i płd. wyraźnie zarastające. www.jezewski.ostrowiec.pttk.pl Marzena Stępień-Sałek Łysogóry i siedlisko czarownic: Równie ważną, chyba najbardziej znaną osobliwością geologiczną Łysogór są podszczytowe rumowiska skalne, zwane gołoborzami. Powstały one w czasie czwartorzędowych zlodowaceń, w chłodnym klimacie plejstocenu, wskutek rozpadu starych kambryjskich piaskowców kwarcytycznych, budujących wysoką niedgyś grań świętokrzyską. Zestawiony petronim o motywacji topograficznej z funkcją określającą.

50 A. NAROŻNA – Najdalej na płd. wysunięta Skała Pośrednia w murze, który od zach. tworzą Przepadliny i Rudnica. Stoi na zboczowej krawędzi przy Scieżce nad Reglami, która ją omija wykonując charakterystyczny zygzak. Wysokość do 4 m. Kształtem przypomina stojącego na wsch. od niej Cabana, z którym jest mylona. Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod: Szemrają bracia, gromadzi się rada,│Mistrza nie widać; Halban stary bieży,│W zamku, w kaplicy nie znalazł Konrada:│Gdzież on? – zapewne w narożnej wieży. Petronim o motywacji topograficznej z funkcją lokalizującą.

NIKŁA ŚCIEŻKA – Rzadko używane dojście do Skał Nagórnych od Piotrówki pod Ptasiniec o dług. 400 m. Ścieżka odchodzi na wys. 1237 m od Piotrówki na NE w odległ. 200 m poniżej  granicy państwa. Na 100 m przed Ptasińcem praktycznie zanika nie dochodząc do Nagórnego Duktu, od czego nazwa: nikły od niknąć. Przed XIX-2 tylko w poezji. Witold Gombrowicz Ferdydurke 1937 r.: We wtorek zbudziłem się o tej porze bezdusznej i nikłej, kiedy właściwie noc się już skończyła, a świt nie zdążył jeszcze zacząć się na dobre. Zestawiony hodonim (wianim) motywowany topograficznie.

NAGÓRNY DUKT – Ścieżka w KPN po zach. stronie Skał Nagórnych o dług. ok. 500 m, łącząca Wiszącą ze Ścieżką nad Reglami. Zaczyna się 15 m na NW od Narożnej na wys. 1142 m i prowadzi na SWW w stronę grupy Pyszałka, mijając na zach. Skryte w odległ. 30 m. Na wys. Lwów odchyla się na SW dochodząc do podnóża Ptasińca, gdzie zmienia kierunek na płd. biegnąc wzdłuż Wielkiego Rupu. Za skałą powraca do kier. SW mijając od zach. Ślimaka i półkolem na SE i płd. dochodzi pod płd. ścianę Wiszącej nad Szadymi Krzynami. Nazwa relacyjna do Skał Nagórnych. www.graudenz.pl Jerzy Furmański i Roman Wróblewski Mostek przy ulicy Sienkiewicza: Około roku 1976 kanał Tryszka na odcinku od starego młyna Nagórnego przy ul. Młyńskiej do skweru na końcu Alejki Biskupa Chrystiana ujęto w betonowe kręgi i zakopano zagospodarowując teren kwietnikami i zieleńcami, tworząc tereny rekreacyjno – wypoczynkowe. Zestawiony hodonim (wianim) motywowany topograficznie.

PUSTE SIODŁO – Niska, ale szeroka na 26 m przełączka pomiędzy Obłą Opoką a Skorpionem (Strzygi) na wys. 1175 m. Umożliwia komunikację pomiędzy Nagórnym Duktem a załomem stokowym wsch. zbocza Hutniczego Grzbietu (dojście do Karkonoszowych Skał). Pusty, czyli bezludny od XIV w., ale później ekspansywnie w szerszym znaczeniu, zamiast czczy, próżny. www.cheapgraphix.com Instrukcje instalacji naprawy; gitara jak orzech siodło most August 18: 4.trzymaj pionowo puste siodło przed końcem podstrunnicy. Zaostrzony ołówek leżał płasko na podstrunnicy. Zestawiony oronim właściwy, motywowany topograficznie.

WYSZOGÓRKA – Granitowa, wydłużona kopuła o dług. ok. 100 m i szer. 30 m na wys. 1190 m wyrastająca na zach. wzdłuż stokowego załomu Kozackiej Doliny, pośrodku Skał Nagórnych. Na szczycie najwyższa Bażynowa Skała – Wysoczyniec, ok. 20 m wys., oraz równolegle do niego Ptasiniec. Niżej -  na małym stożku – Szolka stojąca na Obłej Opoce, pn. skalistym zboczu. Nazwa jest złożeniem pochodzącym od przym. wysoki w stopniu wyższym (stpl. wyszy, wysze) z psł. *vyši, *vyše i rzeczow. górka. Zdrobnienie do ponowionej nazwy miejscowej Wyszogóra. www.dioblina.eu/Wyszogora Wyszogóra - wieś w województwie zachodniopomorskim w powieci gryfickim w gminie Płoty. Warto zobaczyć kościół Matki Boskiej Królowej Polski. Złożony oronim właściwy motywowany topograficznie..

     Ostatnie cztery toponimy to nazwy obiektów niebędących petronimami chociaż znajdują się na obszarze Skał Nagórnych. Powstaje pytanie – czy to już naprawdę wszystkie Bażynowe Skały? Oczywiście, że nie wszystkie! Nazwaliśmy z nich, tylko  najbardziej charakterystyczne i rzucające się w oczy. Piszę w liczbie mnogiej, chociaż przy Skałach Nagórnych zostałem sam. Mój partner miał dosyć i przestał odpowiadać na e-maile. Poza tym, za Bażynowe Skały należy uznać tylko te, które znajdują się jak najbliżej powiersza Hutniczego Grzbietu – inaczej – jego linii grzbietowej. Najbardziej skaliste jest wschodnie zbocze Hutniczego Grzbietu, chociaż pojedyńcze skały można spotkać po jego pn. stronie (Kurzacki Dom). Dlatego w przyszłości należy spodziewać się jeszcze niejednej niespodzianki

Jerzy K.Bieńkowski
CMS by Quick.Cms| Projekt: StudioStrona.pl