Ząbkowicki jednorożec

  • Fot. J. Piotrowski / MN w Warszawie

    Fot. J. Piotrowski / MN w Warszawie

 

     Dlaczego w średniowiecznych świątyniach, spotkać można było jednorożce? Czy podobnie było w Ząbkowicach Śląskich? Na temat „ząbkowickiego jednorożca” pisze historyk Kamil Pawłowski.

     Ząbkowicki burmistrz Martin Kobliz w swojej kronice wspomina pod rokiem 1507 r. o fakcie budowy nad zakrystią kościoła św. Anny (wówczas świątynia ta poświęcona była Najświętszej Maryi Pannie; obecne wezwanie otrzymała dopiero po okresie reformacji), kaplicy Bractwa Maryjnego. Przesklepione pomieszczenie kaplicy, otwierało się do prezbiterium kościoła dwoma przeźroczami.

     Co ciekawe, ta część świątyni nie uległa praktycznie żadnym przebudowom od czasu swojego powstania na początku XVI w. Kaplica służyła, jak już wspomniano, członkom działającego przy kościele farnym Bractwa Maryjnego. Gromadzili się oni tu zatem, aby wspólnie uczestniczyć we Mszy Świętej, dbając również o wystrój pomieszczenia.

     O niezwykle interesującym elemencie wzmiankuje kronikarz M. Koblitz. Pisze on, iż w kaplicy Bractwa Maryjnego ustawiony był ołtarz z przedstawieniem mistycznego polowania na jednorożca. Choć nie zachował się do naszych czasów, możemy - w oparciu o kompozycje ołtarzy o podobnej tematyce – podjąć próbę jego rekonstrukcji. Wydaje się, że w centrum nastawy ołtarzowej znajdować się mogło przedstawienie Najświętszej Maryi Panny (być może właśnie z jednorożcem, co jest dość często spotykane w sztuce średniowiecznej). Skrzydła nastawy ołtarzowej mogły natomiast składać się z kwater (może czterech), na których ukazano sceny polowania na jednorożca.

     Z dzisiejszego punktu widzenia, taka tematyka stoi w kompletniej sprzeczności z sakralnością. W dobie średniowiecza było jednak inaczej. Temat polowania był wielokrotnie preferowany w średniowieczu, zwłaszcza w dobie rozwoju kultury dworskiej, w której polowanie na dzikie zwierzęta (zwłaszcza jelenie) stanowiło ważną potrzebę, a także obyczaj i rozrywkę.

     Ten dworski temat w sztuce średniowiecznej nie ograniczył się bynajmniej do zilustrowania dworskiego rytuału, lecz zawierał głębokie treści, a poszczególni ludzie, zwierzęta i rośliny zawierały wyszukaną symbolikę związaną z kultem przede wszystkim maryjnym, co idealnie wręcz wpisuje się do kontekstu ząbkowickiej kaplicy.

     Jednym chyba z najsłynniejszym przedstawieniem jednorożca w śląskiej sztuce sakralnej, jest to z Poliptyku Zwiastowania z jednorożcem, z ok. 1480 r., pochodzącym z wrocławskiego kościoła św. Elżbiety (dziś przechowywanego w Muzeum Narodowym w Warszawie). W centrum retabulum ołtarzowego widzimy scenę Zwiastowania, w której na kolanach Maryi spoczywa właśnie jednorożec. Być może podobne przedstawienie znajdowało się w ołtarzu z ząbkowickiej kaplicy Bractwa Maryjnego? Dziś trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie.

Kamil Pawłowski – Gazeta Ząbkowicka
CMS by Quick.Cms| Projekt: StudioStrona.pl