Zaklinacze czasu. Kolędniczy teatr obrzędowy

     Turonie, niedźwiedzie, dziady i inne maszkary to bohaterowie widowisk kolędniczych praktykowanych w okresie Bożego Narodzenia. Ich barwne kostiumy, niezwykłe maski i rekwizyty można obejrzeć na nowej wystawie w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu. Odtworzone zostały pochody kolędnicze z Dolnego Śląska, Małopolski, Górnego Śląska i Śląska Opolskiego. Ekspozycję wzbogacą zapisy dźwiękowe i filmowe przenoszące widza w sakralno-magiczny świat kolędniczego teatru obrzędowego.

     Tradycja rytualnego składania życzeń przez kolędników w okresie Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz ostatków była szeroko praktykowana w minionych stuleciach aż do początku XX wieku. Fundamentem tego swoistego teatru była magia i głęboko zakorzenione wierzenia religijne, które dodawały każdemu obrzędowi głębszego wymiaru.

      Dopełniały go elementy lokalnego folkloru: gwara, muzyka, pieśni i strój. „Wszystko to sprawiało, że teatr obrzędowy żywo oddziaływał na uczestników, wciągając ich w magiczny świat dawnych wierzeń i tradycji. Przypominał o związku człowieka z naturą i cyklicznością życia, a występy kolędników nie były jedynie odświętną formą spędzania czasu, ale też duchowym przeżyciem, pozwalającym na komunikację z przodkami, duchami i siłami natury” – tłumaczy kuratorka wystawy Dorota Jasnowska.

     Przez wystawę prowadzi widzów chronologia roku obrzędowego. Pokazany został pochód mikołajów, taki jak te, które już na początku grudnia odbywały się w Istebnej w Beskidzie Żywieckim, a także przedstawione są bandy mikołajowe z Łąki koło Pszczyny. Każda miejscowość celebrowała bowiem odmienny wariant obrzędu, ale cel był wspólny – zwycięstwo dobra nad wyganianym ze wsi złem.

     Integralną częścią obchodów Bożego Narodzenia było m.in. chodzenie z gwiazdą oraz chodzenie z szopką, dlatego na wystawie nie mogło zabraknąć kolorowych gwiazd kolędniczych oraz szopek z Dolnego i Górnego Śląska Dolnego, w tym wykonanych przez znanego rzeźbiarza, twórcę szopek i masek obrzędowych Jerzego Hulkę z Łękawicy koło Żywca.

     Prezentowane są maski i kostiumy maszkar, które według dawnych wierzeń były uosobieniem sił magicznych. Wśród maszkar zwierzęcych widzowie zobaczą m.in. turonie, symbolizujące zdrowie, tężyznę fizyczną i płodność. W ich towarzystwie często pojawiali się mężczyźni w przebraniach dziadów lub innych niezwykłych postaci, których maski i stroje również będą częścią ekspozycji.

     Draby noworoczne to ciekawy zwyczaj praktykowany na Dolnym Śląsku. Z życzeniami pomyślności i powodzenia przychodziły one do domów w postaci przebierańców w charakterystycznych słomianych strojach, które również można zobaczyć na wystawie. Nie zabrakło też strojów dziadów noworocznych z Żywiecczyzny. W okolicach Żywca duże grupy jukaców do dziś odgrywają spektakularne widowiska. Zwyczaj ten wpisany został na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

     Znalazł się również na niej zwyczaj wodzenia niedźwiedzia, celebrowany w czasie kończących karnawał ostatków, zwanych też zapustami. Wodzenie niedźwiedzia z Opolszczyzny zostało pokazane na wystawie obok grupy obrzędowej combrów z górnośląskiej wsi Świbie. W niej główną postacią wśród przebierańców, poza niedźwiedziem, jest wielbłąd – w gwarze śląskiej zwany kamelą.

     „Warto zanurzyć się w wykreowaną na wystawie magię, aby chociaż na chwilę uwierzyć w siłę ludzkiej wyobraźni i sprawczość gestów, słów, dźwięków, masek i strojów. Tymi narzędziami teatralnej i obrzędowej ekspresji polski folklor posługuje się w sposób fenomenalny” – zachęca Elżbieta Berendt, kierowniczka Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu.

     Prezentowane na wystawie zabytki pochodzą ze zbiorów: Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Śląska Opolskiego, Muzeum Miejskiego w Żywcu oraz Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu.

Wybrane wydarzenia towarzyszące wystawie:

❧ 1 grudnia, g. 18:00
Skład Niearchaiczny – koncert muzyki Beskidu Żywieckiego
Bilety w cenie 10 zł

❧ 2 grudnia, g. 13:00
Basy sieradzkie zwane czasem dudami – warsztaty dla dorosłych
Prowadzenie: Joanna Szaflik
Bilety w cenie 30 zł, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 3 grudnia, g. 12:00
Kolorowe opłatki – warsztaty dla dzieci w wieku 7–12 lat
Prowadzenie: Julia Szot
Bilety w cenie 5 zł, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 9 grudnia, g. 15:00
Akademia Dobrej Formy Piernikarskiej – warsztaty dla dorosłych
Prowadzenie: Tomasz Karamon
Bilety w cenie 10 zł, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 9 grudnia, g. 15:00
Ozdoby świąteczne ze słomy i papieru – warsztaty rodzinne z tłumaczeniem na PJM
Prowadzenie: Olga Budzan, tłumaczenie: Agata Mazieńczuk
Wstęp wolny, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 10 grudnia, g. 11:00
Kolędnicza maskarada – warsztaty dla dzieci
Prowadzenie: Anna Kaźmierak
Bilety w cenie 10 zł, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 16 grudnia, g. 15:00
Kolędy życzące – wykład
Prowadzenie: Marta Derejczyk
Wstęp wolny

❧ 17 grudnia, g. 12:00
Pająk na święta – warsztaty dla dzieci w wieku 7–12 lat
Prowadzenie: Olga Budzan
Bilety w cenie 5 zł, zapisy: edukacja@muzeumetnograficzne.pl lub 71 344 33 13

❧ 27 grudnia, g. 15:00
Oprowadzanie kuratorskie
Prowadzenie: Dorota Jasnowska
Wstęp w cenie biletu na wystawę czasową

[materiały prasowe Muzeum Etnograficznego]
Fot. Waldemar Brygier - NaszeSudety

Sudecka Księgarnia Wysyłkowa poleca: