Żołnierz wyklęty z Kowar – Jan Knychała "Węgier"

     Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” jest świętem państwowym, które zostało ustanowione w 2011 roku. Święto przypada na dzień 1 marca, lecz jego obchody rozpoczęły się w wielu miejscach w kraju kilka dni wcześniej. Jednym z takich miejsc jest „Gościniec na Starówce” w Kowarach, w którym w dniu 27.02.2016 roku o godz. 17:00 miało miejsce uroczyste otwarcie wystawy i projekcja slajdów pt. „Żołnierz wyklęty z Kowar – Jan Knychała Węgier”. Wydarzenie przygotowali niżej podpisani. Patronat nad imprezą objęło Kamiennogórskie Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne.

     W wydarzeniu udział wzięli kombatanci z Koła NSZ z Jeleniej Góry – por. Zbigniew Nowina-Boznański, por. Czesław Lipiński, por. Stanisław Żurowski, rodziny kombatantów, reprezentacja Grupy Rekonstrukcji Historycznej Zachodni Szaniec oraz mieszkańcy regionu. Wydarzenie zostało zorganizowane w hołdzie „Żołnierzom Wyklętym”, którzy byli bohaterami niepodległościowego podziemia. W obronie niepodległego bytu Państwa Polskiego przeciwstawili się niemieckiej i rosyjskiej agresji oraz narzuconym siłą reżimom – nazistowskiemu i komunistycznemu. Jednym z „Żołnierzy Wyklętych” jest Jan Knychała – mieszkaniec Kowar od lat 50. XX wieku.

     Po wybuchu II wojny światowej, w celu uniknięcia przymusowego wywozu na roboty, Jan Knychała wstąpił do tajnej Narodowej Organizacji Wojskowej w Częstochowie. W 1942 r., po powstaniu Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), został wcielony do grupy „Akcji Specjalnej”. Jesienią 1943 r., na skutek „wsypy”, rozkazem kierownictwa został przeniesiony do oddziału partyzanckiego NSZ pod dowództwem por. Władysława Kołacińskiego ps. „Żbik”. Latem 1944 roku oddział wszedł w skład „Brygady Świętokrzyskiej” NSZ jako 3. Kompania 204. pułku piechoty Ziemi Kieleckiej. Jan Knychała brał udział we wszystkich akcjach. Został odznaczony Krzyżem Walecznych.

     13 stycznia 1945 rozpoczęła się sowiecka ofensywa, co spowodowało odcięcie części oddziału kpt. „Żbika” i natychmiastowy wymarsz brygady na zachód. Po przejściu „Brygady Świętokrzyskiej” do Czechosłowacji (m.in. przez ówczesny Boguszów-Gorce) Knychała został skierowany na kurs dywersyjny. 5. maja 1945 roku brał udział w oswobodzeniu obozu koncentracyjnego dla kobiet w miejscowości Holiszów (Holýšov) koło Pilzna. 6. sierpnia 1945 roku „Brygada Świętokrzyska” złożyła broń 3. Armii USA gen. G. Pattona i została przeniesiona do strefy amerykańskiej, do miasta Coburg.

     Latem 1945 r. Jan Knychała został skierowany wraz z grupą żołnierzy do 2. Korp. gen. Władysława Andersa do Włoch. Po przeszkoleniu został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Wojsk Pancernych w Gallipoli, zdobywając uprawnienia do kierowania samochodem pancernym Staghound. Po przeniesieniu do Anglii, Knychała wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. W grudniu 1946 r. powrócił do kraju. Niedługo potem rozpoczął pracę w PKP Jelenia Góra. 24. kwietnia 1947 roku został zmuszony do ujawnienia się w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Jeleniej Górze. Został aresztowany w nocy 11/12 lipca 1948 r. przez PUBP w Jeleniej Górze.

     26.07.1948 roku Jana Knychałę przekazano do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu. Był przetrzymywany w śledztwie przez 125 dni. Po rozprawie przed Sądem Wojskowym we Wrocławiu w dniu 18.11.1948 r. został zwolniony z wyrokiem 1. roku więzienia w zawieszeniu na 2. lata. Wrócił do pracy w PKP Jelenia Góra. Pracował tam do 30.06.1984 roku. Po przemianach w 1989 roku  starał się o status kombatanta, którego mu odmawiano. Po udokumentowaniu służby w NOW, NSZ i 2. Korp. gen. Andersa został awansowany przez Prezydenta RP na kolejne stopnie wojskowe i otrzymał wiele odznaczeń.

     Jan Knychała jest prawdopodobnie ostatnim z żyjących żołnierzy z Oddziału kpt. „Żbika” i Wyzwolicieli obozu w Holiszowie. Na ekspozycji Mu poświęconej można obejrzeć m.in. zdjęcia z pobytu J. Knychały w Centrum Wyszkolenia Wojsk Pancernych w Gallipoli oraz repliki rekwizytów ze zlotu „Żbikowców”. Wystawę można oglądać za darmo w „Gościńcu na Starówce” w Kowarach. Jest czynna codziennie w godzinach 12-18 do połowy kwietnia 2016 roku.

     Autorzy pragną podziękować: GRH Zachodni Szaniec, Andrzejowi Wilkowi, Rafałowi Czernidze, Grzegorzowi Kuzakowi i Andrzejowi Liszce, Zarządowi Głównemu Związku Żołnierzy NSZ oraz kombatantom. Wystawa będzie czynna do 15 kwietnia 2016 r.

Tekst: Robert Andrzejewski i Zbigniew Piepiora