Odra: most i granica

     W Polsce na rzekę Odrę patrzy się dwojako: w południowym jej biegu – jako na oś regionu, a w północnym – jako na granicę państwową. Tej podwójnej perspektywie poświęcona jest nowo otwarta wystawa „Odra most. Odra granica” we wrocławskim Centrum Historii „Zajezdnia” przy ul. Grabiszyńskiej, prezentująca historyczne mapy oraz dokumenty z Odrą w roli głównej.

     Jak podkreśla kurator wystawy i wicedyrektor Centrum dr hab. Wojciech Kucharski, koncepcja Odry jako rzeki granicznej pojawiła się dopiero w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, a „ucieleśniła się” po II wojnie światowej. Wcześniej nigdy Odra takiej roli nie pełniła, co wyraźnie widać na historycznych mapach, na których rzeka znajduje się w centrum regionów czy poszczególnych księstw. Wokół niej skupiało się osadnictwo, a co za tym idzie – życie gospodarcze, kulturalne i polityczne. Rzeka pełniła rolę naturalnych fortyfikacji ludzkich osiedli, jej wody służyły do napędzania młynów i innych urządzeń, a także były źródłem pożywienia dla mieszkańców. Odra, jako szlak żeglugowy, stanowiła też łącznik między bardziej odległymi regionami.

     Mapy prezentowane na wystawie to prawdziwa wędrówka przez wieki. Rozpoczyna ją XV-wieczny inkunabuł mapy Wielkiej Germanii z II w. n. e. Klaudiusza Ptolomeusza i pochodząca z XVI wiecznego wydania jego „Geografii” przeróbka mapy Sarmatii europejskiej autorstwa Mikołaja z Kuzy i jego następców, a kończy – znaleziona niedawno w archiwach sowiecka mapa Europy Środkowej z 1944 roku z nakreśloną odręcznie, być może przez samego Józefa Stalina, granicą polsko-niemiecką na linii Odry.

     Na wystawie można zobaczyć zarówno mapy szerzej znane, np. pierwsze wydanie słynnej mapy Śląska Martina Helwiga z 1561 roku czy najstarszy plan Wrocławia Barthela Weinera z 1562 roku, ale też mapy rzadko lub po raz pierwszy pokazywane, takie jak pierwsza mapa Śląska z „Cosmografii” Sebastiana Münstera z 1544 roku, mało znana Ślązakom „Mapa najświetniejszego księstwa pomorskiego” z drzewem genealogicznym książąt pomorskich i wizerunkami miast z 1618 roku, mapa Polski i Śląska Gerharda Mercatora z 1606 roku, mapa z roku około 1700, ukazująca całą Odrę od źródeł do ujścia, o nietypowej, wschodniej orientacji, mapa z 1712 roku przedstawiająca pierwszy projekt połączenia kanałem żeglownym Odry z Dunajem, wyjątkowa mapa całego biegu Odry w postaci rozwijanej wstęgi z ok. 1875 roku czy też intrygująca rosyjska „Mapa przyszłej Europy” z 1914 roku, z Rosją sięgającą… linii Odry właśnie.

     Druga część wystawy, której zapowiedzią są najmłodsze mapy, poświęcona jest Odrze jako linii granicznej. Temat ten ilustruje podpisany przez „Wielką Trójkę” egzemplarz Układu Poczdamskiego z sierpnia 1945 roku, a także podpisane przez przedstawicieli Polski i Niemiec egzemplarze traktatów granicznych i umów o dobrym sąsiedztwie i współpracy z lat 1950, 1970, 1990 i 1991. Wystawę zamyka wyjątkowy eksponat – wypożyczony z Luksemburga jedyny istniejący egzemplarz dokumentu potwierdzającego przystąpienie Polski do układu z Schengen w 2007 roku.

     Wystawę można zwiedzać do 11 grudnia w godzinach otwarcia Centrum.

zajezdnia.org/kalendarz/661

Katarzyna Potocka-Brygier
 

CMS by Quick.Cms| Projekt: StudioStrona.pl